##Een van mijn favoriete bestemmingen op sieradengebied is de Villa Bengel, ofwel Jakob Bengel Industriedenkmal in Idar-Oberstein. Vijf keer ben ik er ondertussen geweest de afgelopen tien jaar en vijf maal was het feest. De eerste keer werden we vier uur lang onafgebroken rondgeleid door Herr Karl Dieter Braun, die de fabriek decennialang letterlijk meemaakte. Hij toonde de machines, liet ze draaien, oliede ze ondertussen en vertelde vol vuur over het reilen en zeilen van het familiebedrijf. Verschillende keren vermeldde hij dat hij slechts was aangetrouwd. Dat de lezer het weet: dit nieuwste boek over Bengel bekijk ik dus bepaald niet onbevooroordeeld.
In 2023 wordt gevierd dat het bedrijf in horlogekettingen en sieraden 150 jaar geleden is opgericht. Ter gelegenheid daarvan dit boek met essays van Christiane Weber-Stöber (directeur van Deutsches Goldschmiedehaus) en Wilhelm Lindemann (verbonden aan de Fachhochschule in Idar-Oberstein).
Op het eerste gezicht
Het boek heeft een harde kaft en is bescheiden van formaat: het is anderhalve centimeter dik en net iets groter dan A5. Paginagrote foto’s tonen de fabriek, de machines en natuurlijk sieraden die er zijn geproduceerd. De tekstpagina’s zijn typografisch in vieren gedeeld. De bovenste twee kolommen zijn in het Duits en de onderste twee kolommen zijn in hetzelfde lettertype, maar dan vet en in het Engels. Het geheel is zakelijk vormgegeven.
Het Industriedenkmal Jakob Bengel is een van de belangrijkste bewaard gebleven industriële sites in Duitsland. Naast de fabriek zelf maken ook huisvesting voor de arbeiders en de villa van de directeur en zijn familie deel uit van het complex. Tot in de jaren negentig van de twintigste eeuw was het geheel in bedrijf.
Monsterboeken
In het boek staan een paar afbeeldingen met (details uit) monsterboeken. Dat hadden er veel meer mogen zijn. Ik kan me zo verheugen op gedigitaliseerde versies of facsimile’s van dergelijke voorbeeldboeken, maar dat is een kostbare zaak. De publicatie toont eveneens drie voorbeelden van monsterborden: kartons waarop fragmenten van verschillende kleuren galaliet (een van de oudste kunststoffen) zijn bevestigd en een karton met horlogekettingen. De fabriek zelf staat er vol mee. Ik zou ze zo graag allemaal gefotografeerd zien, ook met het oog op het intredende verval.
Naast een museum stelt het beschermde historische industriële complex sinds 2006 residencies beschikbaar aan sieraadontwerpers die gebruik kunnen maken van alle voorzieningen, materialen en machines die de fabriek in huis heeft. Ook heeft het museum lesprogramma’s ontwikkeld voor scholen en onderhoudt het nauwe banden met de vestiging van de internationaal gerenommeerde sieraadontwerpersopleiding van de Fachhochschule Trier die is gevestigd in Idar-Oberstein.
Na het verhaal van Christianne Weber-Stöber over het bedrijf van Jakob Bengel en de context in Idar-Oberstein volgt een selectie foto’s van sieraden uit de fabriek van Bengel uit de collectie van Margarete Händel-Geneschen & Heribert Händel. Te zien zijn vooral halssieraden en een tweetal armbanden, alles geproduceerd tussen 1931 en 1933. Ter gelegenheid van het honderdvijftigjarig jubileum van de fabriek van Jakob Bengel schonk Aurelia Händel-Weber de collectie sieraden van haar ouders, Margarete & Heribert Geneschen-Händel, aan de Villa Bengel. Door deze schenking ontstond het idee voor de jubileumtentoonstelling én de catalogus waarover we het nu hebben.
Idar-Oberstein
Idar-Oberstein is een stad bestaande uit twee aan elkaar gegroeide kernen: in het noordelijk gelegen Idar is de handel in stenen geconcentreerd terwijl de industrie in het zuidelijke Oberstein was gevestigd. Niet gek dus dat de mentaliteit en de sfeer in de beide stadskernen nogal van elkaar verschillen. Wilhelm Lindemann beschrijft dat treffend in zijn essay. Lindemann betoogt dat de halffabrikaten (zoals kralen en stenen die overal op de wereld worden verwerkt) en industrieel vervaardigde sieraden de ontwikkeling van een eigen stijl of kunstenaarschap in de weg hebben gestaan. Export en handel waren voor beide stadscentra altijd belangrijker dan het koesteren of stimuleren van streekgebonden stijl of tradities. De ondernemersgeest hinderde de ontwikkeling van technische verfijning en kunstenaarschap.
Voorts vertelt Lindemann over de strijd tussen de twee aaneengegroeide stadsdelen Idar en Oberstein, die zich onder meer uitte in verschillende opleidingen die elkaar beconcurreerden. Verder blijft het de vraag wie de ontwerpen maakte(n) voor de waren van de firma Bengel. Mogelijk werden de ontwerpen (uit Parijs?) ingekocht, maar uitsluitsel is er niet.
U kunt het Industriedenkmal steunen door vriend te worden. U ontvangt dan uitnodigingen voor openingen van tentoonstellingen, die met regelmaat in de villa worden georganiseerd, en wordt op de hoogte gehouden van activiteiten. Het aanmeldformulier vindt u hier. Maar ga vooral eens kijken en bereid u voor met dit boek.
Tentoonstelling
2023 – 150 Jahre Jakob Bengel, Villa Bengel, Idar-Oberstein (Duitsland) (t/m 15 oktober 2023)
Bibliografie (selectie)
Lindemann, W. en Weber-Stöber, C. (2023) Jakob Bengel Oberstein Von der Kunstindustrie zum Schmuckdesign / From Art Industry to Industrial Jewellery Design. Stuttgart: arnoldsche. ISBN 9783897906952
Links
• Wikidata
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: https://hedendaagsesieraden.nl/2023/09/08/boekbespreking-jakob-bengel-oberstein/
