#Auteursrecht of copyright, vrijwel iedereen heeft ermee te maken, maar bijna niemand weet hoe het precies zit. Moet je als eigenaar van een cultureel concept (of dit nou een boek, film, foto, beeldhouwwerk, schilderij of sieraad is) je auteursrecht beschermen? Of is een vrijere omgang met het recht misschien meer in je voordeel als kunstenaar? Wat doen organisaties als Creative Commons, Pictoright (Nederland), CC Proof (Nederland) en SABAM (België) en is het verstandig je daarbij aan te sluiten? Dat en meer kun je hieronder lezen.
Geschiedenis auteursrecht
In Nederland vervalt het auteursrecht op een werk tegenwoordig zeventig jaar (te rekenen vanaf 1 januari) na het overlijden van de (langstlevende) maker. Na deze periode valt het werk of de intellectuele schepping in het publiek domein en kan het worden verspreid en of aangepast zonder dat daarvoor toestemming (van de voormalige (vertegenwoordiger van de) rechthebbende(n)) is vereist.
Wetgeving aangaande auteursrecht verschilt per land en op Europees niveau wordt momenteel gewerkt aan uniformering. In Noord-Korea bestaat het auteursrecht niet, in Mexico geldt het tot hónderd jaar na de dood van de maker en in de Verenigde Staten is de situatie weer anders geregeld. Daar bestaan vele uitzonderingen op het auteursrecht en de Mickey Mouse Protection Act is er één van. Het gaat om een wet die in 1998 door president Clinton werd ondertekend en die inhoudt dat het auteursrecht in bepaalde gevallen nóg langer duurt dan eerder bij wet was vastgelegd. Uitzondering op uitzondering kortom: iets met bomen, bos en verloren zicht.
Pas in 1995, voorsorterend op Europabreed beleid, is het auteursrecht in Nederland opgerekt van vijftig jaar tot zeventig jaar na het overlijden van de maker; een stap achteruit wat betreft het vrij delen van informatie, kennis en kunst.
Gat van 70 jaar in kennis
Naleving en handhaving van het auteursrecht bepaalt dat werk van (overleden) vervaardigers tot zeventig jaar na hun dood dus niet zonder toestemming mag worden gebruikt. In de praktijk betekent dat dat werk van auteursrechtelijk beschermde kunstenaars (online) niet of nauwelijks zichtbaar is. Toestemming vragen immers kost moeite (rechthebbenden moeten worden achterhaald en vervolgens benaderd) en vaak ook geld en er zijn ontelbare hoeveelheden alternatieven beschikbaar om een verhaal mee te illustreren. Het is moeilijk voor te stellen wat het nu en in de nabije toekomst betekent om zeker zeventig jaar lang onzichtbaar te zijn. Onzichtbaarheid online is de beste garantie voor vergetelheid als je het mij vraagt: voor velen besta je niet als je niet online vindbaar bent.
Toepassing van het auteursrecht maakt de intellectuele scheppingen van onder meer onze (over)grootouders grotendeels onzichtbaar en dus ontoegankelijk. Er zal altijd een gat van minimaal zeventig jaar zijn van wat online aan vrije kennis beschikbaar wordt gesteld. Dat is jammer en onwenselijk wat mij betreft.
Auteursrecht bij leven en dood
Naleving en handhaving van het auteursrecht tijdens het leven van de maker is in de meeste gevallen wenselijk. Het beschermt het intellectueel eigendom en vaak ook het inkomen van de vervaardiger. Dit gaat vooral op voor schrijvers, fotografen en grafisch ontwerpers.
Dat het auteursrecht ook nog geldt ná het overlijden van de maker kent een seksistisch motief. Het achterhaalde kostwinnersmodel waarbij de man voor de inkomsten van het gezin zorgde ligt daaraan ten grondslag. De vaak wat vroegere dood van de kostwinner betekende meestal abrupte armoede voor weduwe en nageslacht. Die tijd is gelukkig voorbij. Vrouwen kunnen (economisch) onafhankelijk opereren en kunnen ook zonder de revenuën uit het auteursrecht zelfstandig inkomen genereren. Dat je auteursrecht kunt erven vind ik raar. Maar goed, het is nu eenmaal de wet en die is niet in een dag geschreven of veranderd.
Waarom een vrije(re) omgang met het auteursrecht?
Regelmatig melden kunstenaars zich spontaan bij musea of andere culturele instellingen als ze zien dat afbeeldingen van hun werk niet in de online collectie worden getoond vanwege het auteursrecht. Doorgaans krijgen de auteursrechthebbenden dan een contract aangeboden waarin staat dat de betreffende instelling vrij gebruik kan maken van digitale afbeeldingen van het werk. Dit vergroot de zichtbaarheid van de kunstenaar en meestal ook haar of zijn roem.
Een andere overweging om vrijer om te gaan met auteursrecht is dat een idee of kunstwerk natuurlijk niet zo maar uit het niets ontstaat. Er is altijd een context en die is door opleiding, geschiedenis en voorgangers gecreëerd. Hoe eigen is een idee daadwerkelijk? En hoe veel bescherming moet worden geboden? Moet er wel bescherming worden geboden? Kan de intellectuele schepping niet gewoon worden gedeeld zodat iedereen er profijt van heeft?
Auteursrechtorganisaties in Nederland en internationaal
Er bestaan verschillende auteursrechtenorganisaties zowel nationaal als internationaal die (meestal tegen betaling) de auteursrechten van rechthebbenden vertegenwoordigen en toezien op naleving. Zo zijn bij het in Amsterdam (Nederland) gevestigde Pictoright circa 2250 kunstenaars aangesloten. Pictoright is opgericht op initiatief van de overheid en bewaakt naast het auteursrecht ook het volgrecht. SABAM is de Belgische evenknie.
CC Proof is een online dienst waar makers hun idee of product kunnen uploaden naar een beveiligde omgeving, waardoor bewijs ontstaat van wanneer welk intellectueel eigendom is vastgelegd. Auteursrechthebbenden kunnen hun werk vervolgens voorzien van het gratis CC proof label, waardoor mogelijke plagieerders wellicht worden geremd in hun plannen. CC Proof beschermt niet het auteursrecht van de maker(s). Bij verschil van mening over wie eigenaar is van het auteursrecht dient de aangesloten auteursrechthebbende zelf een advocaat in te schakelen.
Creative Commons is een van oorsprong Amerikaanse organisatie met vestigingen wereldwijd (ook in Nederland) die is ontstaan om een alternatief te bieden naast het vaak als te beperkt ervaren auteursrecht. Strikte toepassing van het auteursrecht hindert innovatieve businessmodellen: het draagt immers niet bij aan de verspreiding of promotie van een product of idee. Vooral internetgebruikers delen hun werk graag met anderen en willen die anderen vaak ook de gelegenheid bieden hun werk verder te verspreiden of te hergebruiken. Daartoe heeft Creative Commons een zestal standaard licenties geschreven die eenduidig en herkenbaar zijn. In de licenties is vastgelegd in welke mate werk verder verspreid mag worden en onder welke voorwaarden. De verschillende licenties zijn zonder verplichte vergoeding voor iedereen beschikbaar en gebruikers hoeven geen lid te zijn van de organisatie. Tussen 2005 en 2015 werd Creative Commons in Nederland financieel ondersteund door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Naleving van het auteursrecht bij eventuele schendingen is ingewikkeld en kostbaar en juridische stappen bieden geen enkele garantie.
Publiek Domeindag
Sinds 2018 wordt in Nederland jaarlijks in de eerste helft van januari Publiek Domeindag gevierd. Mensen van verschillende culturele instellingen en belangstellenden komen bijeen en vertellen elkaar in voordrachten over werken of kunstenaars die net in het publiek domein zijn gevallen. Behalve dat de vrijgevallen werken dan beschikbaar kunnen worden gemaakt in verschillende Wikimediaprojecten kunnen de werken ook door appbouwers, ontwikkelaars of anderen worden gebruikt voor nieuwe doeleinden, ook commerciële.
Open beleid wordt aangemoedigd door de overheid om de creatieve industrie te stimuleren. Verder is het van algemeen belang dat kennis voor iedereen toegankelijk is en vrijelijk kan worden gedeeld (open cultuur). Daarom zijn alle teksten op hedendaagsesieraden.nl vrijgegeven onder de CC BY 4.0 licentie met als verplichte naamsvermelding E.Doornbusch.
Voorbeelden van open gebruik (selectie)
Anne Achenbach
Metropolitan Museum of Art
Museum für Kunst und Gewerbe Hamburg
Rijksmuseum
Sebastiaan Terburg
Links (selectie)
Auteursrecht.nl
CC Proof Auteursrechtbeheer
Copyclear
Creative Commons
IP Squared
Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE)
Pictoright
Publiek Domeindag
SABAM
Wikidata
Bibliografie (selectie)
McCarthy, D. (9 juli 2019) The Great Wave: what Hokusai’s masterpiece tells us about museums, copyright and online collections today. Open GLAM.
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: http://hedendaagsesieraden.nl/auteursrecht-wat-en-waarom-niet/