Traditie en sentiment

Door Marie-Thérèse van Thoor

Traditie en sentiment
In 2019 had ik het voorrecht om drie maanden in Napels te wonen en te werken. Deze onstuimige, prachtige stad is verwarrend en aantrekkelijk tegelijk. Ze is soms afstotelijk, maar blijft mysterieus en boeiend. Als herinnering aan deze mooie maanden kreeg ik deze zilveren hanger, die ik draag aan een lange ketting, geregen met kleine zwarte parels en hematieten kralen. Waarschijnlijk heeft elke Napolitaanse vrouw wel een dergelijk sieraad in haar bezit, een geschenk uit bijgeloof, uit sentiment of omdat de traditie het voorschrijft.

Corno Napolitano
Er is geen stad waar traditie en bijgeloof zo leven als in Napels. Tastbaar bewijs daarvan is dit kleinood dat overal in de stad opduikt, de corno Napolitano. De corno Napolitano, de Napolitaanse hoorn – in het Napolitaans curniciello – is een amulet dat werkt tegen het boze oog, tegen vloeken of om het kwade af te wenden. Eenvoudiger is het om de Napolitaanse hoorn te zien als geluksbrenger: als portafortuna. Kijk je rond in Napels, dan zie je de (rode) amuletten overal, in souvenirstands, als sleutelhangers, aan een rugzak, tas of portemonnee, aan de achteruitkijkspiegels in taxi’s, als decoraties in huis en natuurlijk als sieraden. De vorm van de corno verwijst naar de fallus van Priapus, god van vruchtbaarheid. De rode corno lijkt ook op rode peper, die bescherming geeft tegen ontrouw en vloeken. Vaak draagt de corno ook nog een kroontje.

In de etalages van juwelierswinkels tref je de mooie exemplaren, in goud, zilver, en ook van bloedkoraal. De corno hoort volgens traditie eigenlijk gemaakt te zijn van bloedkoraal. Bloedkoraal is niet alleen mooi van kleur, het kan worden bewerkt tot een soort edelsteen die geschikt is voor sieraden. Volgens de edelstenentherapie heeft bloedkoraal een rustgevende en ontspannende werking; het schijnt ook te helpen bij bloedaandoeningen als hoge bloeddruk en bloedarmoede.

Perseus en Medusa
In de klassieke mythologie wordt bloedkoraal in verband gebracht met Perseus en Medusa. De Romeinse dichter Ovidius (43 v.C. – 17 n.C.) beschrijft in zijn Metamorphosen hoe aan Perseus wordt gevraagd waarom Medusa slangen in haar haren had geknoopt. Hij antwoordt: ‘.. dat ooit Medusa zeer befaamd was om haar schoonheid, en een veelomstreden hartenwens van minnaars, maar niets in die totale schoonheid was zo treffend als haar lokkenpracht’ (boek IV, vertaling van M. D’Hane-Scheltema, 2021). Neptunus verkrachtte de jonge Medusa vóór het beeld van Minerva, die daarop van Medusa’s haar afzichtelijke slangen maakte, om de vijand angstverlammend af te schrikken. De blik van Medusa versteende alles en iedereen. Maar Perseus wist Medusa te bedwelmen met haar eigen spiegelbeeld, weerkaatst in zijn bronzen schild, waarna hij haar onthoofdde en aan haar bloedende hoofd twee zoons en slangen ontsproten. Het hoofd behield zijn verstenende kracht, die Perseus op zijn verdere tochten begeleidde. Toen hij na een van zijn overwinningen zijn handen spoelde in zee, legde hij het Medusahoofd op zeewiertakjes. ‘Het verse wier, nog steeds vol zuigkracht en vitaal, drinkt van Medusa’s kracht; door het contact ermee versteent het en krijgt in blad en stelen een merkwaardig nieuwe hardheid.’ Het zeewier is verhard tot koraal. En, vervolgt Ovidius, ‘nu nog altijd heeft koraal diezelfde eigenschap: het krijgt een harde vorm, als het aan lucht is blootgesteld en wat onder water plant is, wordt daarboven harde steen.’

Tuosto, stuorto e cu ‘a ponta
Niet iedereen kan zich edelstenen van bloedkoraal veroorloven. Bloedkoraal groeit namelijk alleen in de Middellandse Zee, onder zeer specifieke omstandigheden en is daardoor zeldzaam en zelfs beschermd. Maar de corno’s van klei, plastic of metaal zijn de Napolitanen net zo lief. Ze hebben dezelfde geluksbrengende werking. Maar alleen als ze voldoen aan strenge regels, want geloof komt met instructies. Het amulet moet ‘tuosto, stuorto e cu ‘a ponta’ zijn: stijf, krom en met een punt. Het moet rood zijn, want rood is de kleur van bloed, en synoniem aan leven. De hoorn moet met de hand gemaakt zijn, waardoor het de positieve energieën van de ambachtsman kan absorberen en doorgeven. De hoorn moet bovendien een geschenk zijn (en niet zelf gekocht) om geluk en bescherming te wensen. Als je iemand een hoorn geeft, dien je met de punt van die hoorn in de palm van je linkerhand te prikken. Als je een hoorn krijgt doe je hetzelfde.

Zelfrespect, overlevingsdrang en wilskracht
Terug naar mijn ketting met de corno Napolitano. Deze hanger is niet rood en van zilver, maar wel handgemaakt. Het ritueel met de linker handpalm is pas na lezing van de instructies, dus met de nodige vertraging, doorgevoerd. Maar ik ben, als een echte Napolitaanse, toch vol vertrouwen in de werking van dit amulet. Want de ketting is gemaakt van zwarte parels en hematiet. Parels zijn volgens de overlevering zuiverend en brengen rust, vrede en verlichting. En hematiet geeft zelfvertrouwen, vergroot het zelfrespect en de overlevingsdrang en versterkt de wilskracht. En met een beetje wil is ook mijn hanger een echte portafortuna.

Marie-Thérèse van Thoor

m.t.a.vanthoor@tudelft.nl

Recente publicaties
• Marie-Thérèse van Thoor, ‘Erfgoed van na 1965 in rijksbezit. De overheid als rentmeester en inspirerend ambassadeur’, in: Anita Blom e.a., Post 65. Inspirerende Bouwkunst, ons wereldbeeld in de architectuur van na 1965, Atelier Rijksbouwmeester/Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Den Haag 2021, 28-43.
• Marie-Thérèse van Thoor, ‘The Story of Water. The Dutch Legacy at World Expos’, in: Raining Stories. Netherlands Pavilion EXPO 2020 Dubai, Rotterdam 2021, 112-117.

Bibliografie
Doornbusch, E. (5 november 2021) Overzicht gastcolumns eerste jubileum 2021. hedendaagsesieraden.nl.

Links
• Wikidata

Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.

Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: https://hedendaagsesieraden.nl/2022/02/25/traditie-en-sentiment/ ‎