Door Liesbeth den Besten
De laatste BOE-man
Berend Peter Hogen Esch (1945-2022), de laatste ‘BOE-man’, ooggetuige en participant in een cruciale periode van het Nederlands sieraad in de jaren 70, overleed op 29 januari 2022. Hij was het laatste levende lid van de BOE-groep (de Bond van Oproerige Edelesmeden).
Berend Peter is gestorven in het huis waar hij sinds 1979 met sieraadkunstenaar Marion Herbst (1944-1995), en later met zijn tweede vrouw Lindsey Bogle en derde grote liefde Melitta Steenhuis woonde. Met uitzicht op de heerlijke tuin, door hemzelf met noeste arbeid tot stand gebracht, op de kwetterende variëteit aan vogels, en het wuiven van de enorme bamboe. In het dijkhuis(je) in Veen, onderaan de Maasdijk is nog veel te vinden dat herinnert aan Marion Herbst. Hier ontsnapte het jonge paar aan de drukke, vieze stad Amsterdam en hadden zij allebei een prachtige studio – Marion in huis (waar vroeger de koeien stonden), Berend in een enorme schuur volgestouwd met hout, metaal, machines en gereedschappen.
Kennismaking op de academie in Amsterdam
Marion en Berend leerden elkaar kennen op de Rietveld Academie (toen nog Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs), waar zij beiden na hun opleiding ook lesgaven. Ze studeerden er in 1968 en 1969 af, Berend op de afdeling Beeldhouwen, Marion bij Edelsmeden. In 1973 vormden 1 beeldhouwer en 4 sieraadontwerpers, Berend Peter Hogen Esch, Marion Herbst, Françoise van den Bosch (1944-1977), Onno Boekhoudt (1944-2002) en Karel Niehorster (1932-2003) de BOE-groep, de Bond van Oproerige Edelsmeden.
Bond van Oproerige Edelsmeden (BOE)
De BOE-groep wilde een beter begrip kweken voor het hedendaagse sieraad, en streefde ernaar om de groeiende groep edelsmeden bij elkaar te brengen in een belangenvereniging. Er was wrevel over de eentonigheid die zich in korte tijd meester had gemaakt van ‘het Nederlandse sieraad’. Het overheidsbeleid maakte via de publieksprogrammering van de Nederlandse Kunststichting en het Bureau Beeldende Kunst Buitenland, een duidelijke keus voor het minimalistische, modernistische en seriële sieraad. De BOE-groep wilde dat beeld doorbreken door een meer persoonlijke presentatie waarbij in hun visie alles mogelijk zou moeten zijn. Hun élan leidde tot een uitnodiging van Ralph Turner om een tentoonstelling te maken bij Electrum Gallery, in Londen (1974).
Revolt in Jewelry
Het ging allemaal heel snel en, zoals Berend mij vertelde, stond de titel van de tentoonstelling Revolt in Jewelry tot verbazing van de groep al op het raam toen de 5 kunstenaars in Londen aankwamen. Het plan voor de tentoonstelling werd door de groep gezamenlijk gemaakt maar Berend Peter, met zijn ruimtelijk inzicht en zijn vermogen om dingen te bouwen, zal hier een belangrijke rol in hebben gespeeld. Agna Arens, die in 1974 een film maakte over de BOE-groep, omschreef hem als: “de grote knutselaar onder ons, die met een glimlach en een knipoog naar het sieraad, objecten maakt.” (Marion Herbst, 1969-1982 Een overzicht, Amsterdam 1982)
De wereldberoemde BOE-doos (onderdeel van veel museumcollecties) was van Berend Peter, ontwerp en uitvoering. Nieuw aan het tentoonstellingsconcept in Londen was dat de sieraden in koffertjes en op profielen (op ware grootte) van de vijf deelnemers werden getoond. Dit was de persoonlijke toets, die overigens ook in de combinatie van de 5 kunstenaars was te zien. Het werk dat ze maakten ging van minimalistisch-serieel (Françoise), via lyrisch-ambachtelijk (Onno), en surrealistisch (Karel) naar de speelse, kleurrijke en humoristische sieraden van Marion, en dito objecten van Berend Peter.
Presentatie met koffertjes
De koffertjes waren een verwijzing naar op reis zijn, want een retourtje Londen was in die tijd nog een hele onderneming met de ferry en de trein. Alle koffertjes waren anders, individueel aangepast aan het werk van de kunstenaar. De meeste koffertjes, ook die van Berend, waren van perspex. Perspex of Acrylglas zoals het materiaal toen ook vaak werd genoemd, was een nieuw industrieel materiaal waar veel kunstenaars mee experimenteerden. Berend Peter maakte in deze periode meerdere koffertjes. Voor de BOE-tentoonstelling in Londen nam hij twee koffertjes mee, waarvan één, een verzameling ‘ondraagbare ringen’ toonde. Beide koffertjes bestaan helaas niet meer. De ‘ondraagbare ringen’ bevinden zich tijdelijk in mijn collectie.
Van BOE naar VES in een jaar
Met hulp van de koffertjes en de vijf profielen doorbrak de BOE-groep op ludieke wijze de hegemonie van het ‘Hollands glad’ dat in een paar jaar tijd een soort handelsmerk van het Nederlandse hedendaagse sieraad was geworden. De BOE-groep bestond maar 1 jaar en leidde tot de oprichting van de VES (de Vereniging van Edelsmeden en Sieraadontwerpers) in 1975, waarmee een van de doelstellingen van de BOE-groep werd gerealiseerd.
Chroniqueur van een tijdperk
Berend Peter was de jongste van het stel en bleek de langste adem te hebben, hij overleefde ze allemaal vele jaren en ontwikkelde zich zodoende tot de chroniqueur en schatbewaarder van die periode. Dat chroniqueur-schap was bij hem in goede handen. Hij wist de geschiedenis op waarde te schatten. Eerst op zijn blog, later op zijn Facebookpagina, deelde hij jarenlang verhalen over zijn eigen werk als beeldhouwer, en over Marion – zo hield hij de herinnering aan haar levend met foto’s en vrolijk vertelde anekdotes. Ze deelden 30 jaar lief en leed. In de beginjaren werkten ze nog regelmatig samen. Rond 1972 vergrootte Berend Peter een ring van Marion, bestaande uit een rechthoek en twee cirkelvormige gaten, tot een sculptuur die niet meer bestaat. Het bovenste gat werd afgedekt met acryl bollen waaronder zich een rozet van rozenbladeren bevond. Berend Peter en Marion maakten samen een film over dit project, getiteld The Big Ring, waarmee ze wilden aantonen dat een sieraad ook als object kan functioneren. Daarnaast hielp hij haar bij de totstandkoming van een perspex schaaktafeltje en de aluminium schaakstukken (1971).
Bescheiden
Bescheiden als hij was, vond Berend Peter het niet zo belangrijk om zijn naam aan Marions werk te verbinden. Maar kenners van het werk van beiden kunnen probleemloos aanwijzen waar Berends expertise en creativiteit uitkomst boden. Soms gebruikte Marion hem als model. Uit zijn Facebookberichten leerde ik dat Marion en Paul Derrez in de beginjaren van Galerie Ra, veel bij elkaar kwamen om te brainstormen over de toekomst van ‘het sieraad’ en de galerie. Berend Peter was daar soms ook bij aanwezig. Ter gelegenheid van de sluiting van Galerie Ra in 2019, schreef hij op zijn Facebookpagina: “Bloemen manifestatie Galerie Ra 1977. “Voor deze ‘Bloemen manifestatie’ verzamelden Marion en ik vroeg in de morgen zakken vol grassen en bloemen in de nog groene stukken land rond A’dam. Van kippengaas was er een soort ‘overjas’ gemaakt waarin bloemen gestoken konden worden, op deze foto draagt Paul die jas. … Marion staat lachend op de foto in een witte jurk.” Berend Peter vergat zichzelf te noemen, half schuilgaand achter Marion’s bloemenkroon. De foto is gemaakt door Maarten van der Burg.
Beminnelijk
Berend Peter was een beminnelijke en bijzondere man. Hij was bescheiden en geïnteresseerd in ieder die op zijn pad kwam, en een energieke maker en doener. Ruimhartig deelde hij dingen (sieraden, materialen, objecten, zelfgebouwde meubels), uit zijn rijke verleden, met kunstenaars en anderen die hij de juiste bestemming daarvoor achtte. Als beeldhouwer heeft hij veel beelden in de openbare ruimte gerealiseerd, en was hij enige tijd secretaris van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers. Op zijn Facebookpagina deelde hij het laatste jaar het ene na het andere verhaal over wat hij zoal gemaakt had, waar zijn beelden staan (of stonden), en wat er naderhand mee was gebeurd. Daarnaast schreef hij toegewijd over zijn tuin, bomen, insecten, vogels en planten, over timmeren, zagen en composteren, en over hoe gelukkig hij geweest is met zijn 3 grote liefdes. Melitta, zijn weduwe, heeft Berend Peter tot het einde liefdevol in huis verzorgd. Zijn openhartig eerlijke verslagen over zijn doodvonnis (alvleesklierkanker, april 2021) en de aftakeling van zijn lichaam waren bewonderenswaardig, en ontroerend en inspirerend om te lezen. Zo zagen zijn volgers hem zelfs niet lang geleden ‘proef liggen’ in zijn zelfgebouwde kist van hergebruikt pallethout. Rust zacht, Berend Peter.
Links
• Wikidata
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: https://hedendaagsesieraden.nl/2022/02/10/in-memoriam-berend-peter-hogen-esch-1945-2022/
