Door Ward Schrijver
Sigarenbandjes, suikerzakjes, stuiters, kinderharten gingen er vroeger harder van kloppen. Zijn het tegenwoordig de presentjes bij de hamburgers en de laatste televisie-merchandising die begeerte oproepen? Hoe dan ook, handboeken raden ouders aan om hun kinderen te laten verzamelen. Het zou de ontwikkeling van het karakter positief bevorderen: verhoging van het concentratievermogen, zorgdragen voor bezittingen, de vaardigheid om te categoriseren en bovenal het leren omgaan met geld. Is er een grotere misvatting denkbaar? In het volwassen leven zet verzamelen aan tot ongeremde begeerte, competitie, willekeur en een roekeloze omgang met de beschikbare financiële middelen. Gebruiksvoorwerpen als kurkentrekkers of stoelen werden in de loop der tijd ontwikkeld als antwoord op praktische vragen. Meestal voldeed één exemplaar, maar van sommige zaken bleek het handig om meerdere stuks te bezitten; spullen slijten en je wil hetzelfde boek niet vijf maal lezen. Maar is het logisch om een paar honderd sieraden te bezitten? Als je élke dag een ander exemplaar draagt, heb je zelfs aan één jaar nog niet genoeg.
Waar dat verzamelen zoal toe kan leiden… Een Nederlands echtpaar schonk hun omvangrijke sieraden collectie aan CODA Museum in Apeldoorn. De foto’s zijn van de bijzondere tentoonstelling gewijd aan de schenking van deze verzameling: er kon makkelijk een museumzaal mee gevuld worden!
In vroeger eeuwen was de verbazing over de diversiteit en complexiteit van Gods schepping de voornaamste reden om allerhande zaken bij elkaar te brengen. Na de verwondering kwam de ordening en daarna, met het aanbreken van de achttiende eeuw, de behoefte geheimen met het verstand te doorgronden. Toen de logica het opperwezen van de eerste plaats begon te verdringen, zag het hedonisme zijn kans schoon. Toch wisten al rond 1400 de Bourgondische graven hun godsvrucht met veel genoegen te combineren met prachtlievendheid, evenals de De’ Medicis in Florence die de zinnen graag door schoonheid lieten betoveren. Spoedig lieten talloze pausen en andere gefortuneerde gezagsdragers zich door deze voorbeelden verleiden. Verzamelen was daarmee een manier geworden om de ziel niet alleen te verheffen, maar ook te strelen. Als er iemand was na de reformatie die niet alleen de hemel, maar vooral ook het aardse universum scherp in het oog hield, was het Frankrijks Lodewijk XIV. Kunst bleek namelijk een uiterst effectief middel om zijn macht te onderbouwen, een les die overal in Europa ter harte werd genomen. Vanuit de verlichting ontwikkelde uit al die koninklijke collecties langzaam het hedendaagse museum. Onder het vaandel van educatie voor het volk, werd echter het belang van de autoriteit zelden uit het oog verloren.
Met de opkomst van een bemiddelde burgerklasse in de negentiende eeuw kon iedereen zijn particuliere dromen gaan verwezenlijken. De factor ‘aanzien’ was op de achtergrond altijd aanwezig, maar het plezier in kunst werd steeds belangrijker. Alles wat door mensenhanden was gemaakt, werd verzameld: niet alleen schilderijen, maar ook sculptuur, porselein, zilverwerk, meubels en gebruiksvoorwerpen, zowel antiek als eigentijds. Tegenwoordig is het aantal verzamelaars onvoorstelbaar groot. Het is een verleiding waar één op de drie volwassenen, opvallend vaak mannen, geen weerstand aan kan bieden. Waarschijnlijk houdt slechts een luttele vier procent van hen zich hierbij met beeldende kunst bezig, maar de lokroep van het verzamelen is blijkbaar universeel.
Is het daarmee dan ook een gevaarlijke bezigheid? Mijn eigen verlangens zijn namelijk altijd talrijker dan de oogst van mijn verworvenheden. Waarom willen verzamelaars altijd meer dan hun budget toelaat? Kunnen ze geen grenzen stellen? Een duidelijke afperking van een verzamelgebied blijkt altijd moeilijk en zelfs als het lukt om duidelijke contouren te definiëren, dan is de gepassioneerde verzamelaar altijd lenig genoeg om nieuwe categorieën of spelregels te introduceren; desnoods een heel nieuw verzamelgebied. Opmerkelijk veel verzamelaars beperken zich niet tot een onderwerp, het zijn allemansvrienden die zich naar allerlei terreinen laten lokken.
De essentie van collectioneren ligt in het verlangen, niet in de vervulling ervan. Het is de verslaving aan de vervoering, de opwinding van het onbekende, de vrijheid van de willekeur, de uitdaging van het intellect. Kortom, allemaal driften die in risico, gevaar en onbetamelijk gedrag kunnen uitlopen. Maar is er iets mooiers denkbaar? Verliefd te kunnen worden, zonder de dreiging van afwijzing, altijd de belofte van een gelukkig samenzijn voor de rest van je leven?
De ware verzamelaar stort zich met hart en ziel op zijn onderwerp. Naarmate zijn ervaring groeit – onder liefhebbers bevinden zich de grootste specialisten – neemt de beloning alleen maar toe. Uiteindelijk is kennis de bril waardoor je naar de dingen kijkt: wanneer je verder in een gebied doordringt, zie je steeds meer en verfijnt je appreciatie. Naast het verstand stuurt ook de emotie de blik. Eenvoudige objecten krijgen betekenis omdat ze een onverwachte doorbraak betekenden of een speciale gebeurtenis weer tot leven roepen. Hartstocht brengt inerte voorwerpen tot leven.
Wat een ongekende rijkdom kunnen sieraden daarom bieden. Niet alleen kende de afgelopen halve eeuw een spectaculaire ontwikkeling aan uitdrukkingsmiddelen en materiaaltoepassingen, het is een medium op het raakvlak van beeldende en toegepaste kunst. Artistieke uitspraken kunnen samengaan met esthetisch of technisch raffinement en je kan het sieraad de hele dag bij je dragen. Een symbiose waaraan ik moeilijk weerstand kan bieden.
Voordat kunstvoorwerpen in depots en expositiekasten een onbezield leven gaan leiden, hebben ze bij de verzamelaar een gekoesterd bestaan, rijk aan associaties. Later in het museum lost daar de stilte alleen op als de objecten elkaar weer treffen binnen een tentoonstelling die ze plaatst in hun oude context. Heel even blaast de geest van de oorspronkelijke eigenaar ze wat leven in. Zeker sieraden hebben dat vermogen. De menselijke schaal, de plek rond een vinger of pols, het vermoeden van een decolleté, het maakt de oorspronkelijke magie makkelijk voelbaar. Het is een even fascinerende als bevreemdende gedachte dat enkele van de sieraden die ik bewaar in mijn laden ooit, over enkele eeuwen, ergens op een tentoonstelling zouden kunnen liggen. Wellicht aan de andere kant van de wereld, misschien als laatst overgebleven sporen van het oude Europa aan het begin van het tweede millennium. Op afstand gehouden door glas, buigen toeschouwers zich nieuwsgierig over de vitrine – zou dat dan nog zo functioneren? – en proberen zich voor te stellen hoe het leven toen was. Hoe graag zou ik ze alle verhalen willen vertellen; hoe graag zou ik even hun reacties willen horen…
Lang voor dat moment zal aanbreken, leeft de verzamelaar gelukkig in de dagelijkse omgang met zijn veroveringen en herinneringen. Gevaarlijk? Welnee: ik ben misschien platzak, maar wat een rijk bestaan.
Ward Schrijver, Amsterdam, 25 oktober 2021
https://www.galerierobkoudijs.nl/nl
Tentoonstelling
2017 – Met passie verzameld, met liefde geschonken, CODA, Apeldoorn (Nederland) (collectie Riet & Johan van Lonkhuijsen)
Bibliografie
Doornbusch, E. (5 november 2021) Overzicht gastcolumns eerste jubileum 2021. hedendaagsesieraden.nl.
Links
• Wikidata
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: https://hedendaagsesieraden.nl/2021/12/21/verzamelgevaar/
