Met grote droefheid vernam ik van het onverwachte overlijden op 1 mei 2021 van Valeria Vallarta Siemelink op de leeftijd van 49 jaar, in haar huis in Cascais (Portugal).
Valeria Vallarta is geboren in Mexico City in 1971. Hier behaalde ze haar BA in Architectuur. Later behaalde ze een MA in Museography aan het National Institute of Anthropology and History Mexico en een MA in Museologie aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.
Valeria hield van reizen en had een avontuurlijke, nomadische geest. In 1996 woonde ze in Duitsland waar ze voor Unesco werkte. Voor de Unesco woonde ze ook enige tijd in Gaza waar ze onder gruwelijke omstandigheden met kinderen werkte. Ze was getuige van de impact van politiek geweld op kinderen. In 1998 toen zij, met een beurs, in Amsterdam aan de Reinwardt Academie studeerde, ontmoette ze de Nederlandse kunstenaar van Kaap-Verdische afkomst, Alcides Fortes, die als sieradenmaker een winkeltje had in de Vijzelstraat, tegenover Galerie Ra. In 2000 trouwden ze en vertrokken ze naar Mexico waar Valeria samen met Alcides een succesvolle, commerciële en artistieke sieradenlijn opzette. Volgens haar tweede echtgenoot Hes Siemelink: “…zette Valeria op karakteristiek onnavolgbare wijze een succesvolle carrière op in Mexico.” En dat blijkt wel uit het feit dat het bedrijf in Xico, Mexico, al snel 14 werknemers had en een uitgebreide klantenkring. Volgens Hes lag de kracht in hun samenwerking besloten: Alcides was een uitstekend technische maker en kon een concept op de beste wijze materialiseren, terwijl Valeria goed was in het ontwikkelen van concepten. In die periode leerde Valeria de Nederlander Hes Siemelink kennen. Hes Siemelink: “…in 2004 kwam ze naar Nederland en is ze in feite opnieuw begonnen.” Alcides maakt geen sieraden meer, bleef in Mexico, en is sinds 2008 succesvol galeriehouder in San Miguel de Allende, Mexico, waar hij belangrijke hedendaagse Mexicaanse kunstenaars vertegenwoordigt.
Valeria en Hes Siemelink waren 16 jaar getrouwd, het gezin (3 kinderen) woonde in Hilversum (Nederland). In 2019 namen ze de beslissing om naar Portugal te verhuizen. In het milde klimaat van Portugal hoopte Valeria soelaas te vinden voor haar auto-immuunziekte, waar ze al sinds haar 16de aan leed, maar die toenemende en ondraaglijke pijnen veroorzaakten. De laatste jaren bleek ze niet meer opgewassen tegen de pijn en het ongemak en hoorden we helaas steeds minder van haar. Zo lang als het kon leefde ze echter in de hoogste versnelling; ze liet een blijvende indruk achter op iedereen die ze ontmoette vanwege haar intelligentie, creativiteit, gastvrijheid en warme lach.
Haar tweede grote avontuur in de wereld van design en het sieraad begon met oprichting van Otro Diseño Foundation, die tentoonstellingen, workshops en lezingen initieerde om contacten tussen Latijns Amerikaanse ontwerpers en ambachtsmensen met andere markten in de wereld tot stand te brengen. Valeria was medeoprichter en hoofdcurator van de stichting. De missie van Otro Diseño, om bewustzijn, begrip en waardering voor Latijns-Amerikaans design te creëren, was tevens Valeria’s persoonlijke missie. In 2008 of 2009 kwam ik voor het eerst met haar in contact. Ze belde me op, en stelde zich voor, waarna een onafgebroken en boeiend relaas over Latijns-Amerika, design, sieraden en haar plannen volgde. Valeria kon erg overtuigend zijn.
Hierna stuurde ze me een document, de opzet voor een boek of catalogus The New Latin American Jewellery, interessant, goed onderbouwd, goed geschreven en mooi opgemaakt (zoals alles wat ze onder handen nam mooi werd: haar interieur, en haar legendarische taarten en gerechten). Ik vraag me af of deze tekst ooit gepubliceerd is, maar ben bang van niet. Het onderzoek bleek wel de basis voor verschillende projecten die ze enige tijd later ondernam, onder auspiciën van de Stichting Otro Diseño:
- het blog Walking the Gray Area (2009-2017),
- het Gray Area Gris, Contemporary and Cultural Diversity Symposium (Grayareasymposium) met parallelle evenementen (twee workshops, en veertien tentoonstellingen) in Mexico City (2010),
- de geïllustreerde symposium bundel (248 p), onder dezelfde titel, die eveneens in 2010 verscheen,
- en de reizende tentoonstelling Think Twice: New Latin American Jewelry (2011-2014).
Bij deze projecten wist ze ondersteuning te krijgen van belangrijke Nederlandse culturele fondsen zoals het Prins Claus Fonds en de Mondriaan Stichting.
Take a Walk on The Gray Area was een vroege blog (pre-Instagram en ver voor het blog-virus van vandaag), en bedoeld om een platform te bieden voor Latijns-Amerikaanse en Europese kunstenaars. Op de welkomstpagina (gedateerd 11 september 2009) schreef Valeria: “…where they will be able to exchange thoughts, experiences, ideas, and images on three main topics: jewellery, global mobility, and identity. And for viewers from all over the world (we hope) to witness in real time, how a jewellery exhibition is developed from scratch.”
Samen met Andrea Wagner (NL) selecteerde Valeria Vallarta twintig kunstenaars uit Latijns-Amerika en Europa die willekeurig aan elkaar gekoppeld werden. Wat de kunstenaars verbond was dat ze een migratie achtergrond hadden, net als de curators zelf. De kunstenaars werden uitgenodigd om werk en ideeën op het blog uit te wisselen. Deze doorgaande dialoog zou uitmonden in een nieuw werk van elke deelnemende kunstenaar voor de tentoonstelling Walking the Gray Area, die opende tijdens het Gray Area Gris Symposium in Mexico City, april 2010.
In haar inleiding op het blog (editorial, 25 augustus 2009) gaat Valeria Vallarta uitgebreid in op het idee van migratie en ‘global mobility’, waarbij ze de ideeën van een bekende Latijns-Amerikaanse architect introduceert: “Social habitats, in the words of Colombian architect Diego Barajas, are no longer physically contained in geographically continuous areas, but have been spread out and re-articulated by artificial means. They have become territories in dispersion, where cultural identity is no longer necessarily linked to geographical place, or to traditional territorial structures.”
In haar lezenswaardige tekst beschouwt Valeria identiteit als ‘onsamenhangend’ (disjointed): “Identities, nowadays, are becoming increasingly disjointed; they are repeatedly being constructed athwart different, often intersecting and contradictory, discourses, practices and positions, subject to an extreme historicization, and in a constant process of transformation.” Valeria concludeerde dat identiteit tegenwoordig meer lijkt te gaan over het ‘construeren’ van wie we willen zijn of worden in plaats van waar we vandaan komen, en meer over hoe we onszelf willen representeren dan over wie we zijn. Valeria: “Identities are therefore constituted within, not outside representation. They relate to the invention of tradition as much as to tradition itself, which they oblige us to read not as an endless reiteration but as the changing same: not the so-called return to roots but a coming-to-terms-with our routes.”
In hetzelfde artikel karakteriseerde Valeria de hedendaagse sieradenwereld terecht als ‘westernized’ (verwesterd). ‘Euro-centrisch’ is een andere benaming voor een artistieke discipline die zich slechts langzaam opent voor andere benaderingen, verhalen en invloeden. Als Nederlander zonder migratieachtergrond, kostte het me enige tijd voordat ik dit probleem daadwerkelijk onderkende, zoals velen met mij vrees ik. Zonder het te weten, hielp Valeria me hierbij. Ze maakte me er bijvoorbeeld van bewust dat een Surinaamse kunstenaar als Chequita Nahar, die in Nederland opgroeide, studeerde, woont en werkt, eigenlijk net zo goed – en misschien wel beter – bij de Latijns-Amerikaanse context hoort. Suriname is niet meer dan een vlekje op de noordelijke helft van het continent maar kent wel dezelfde mix van inheemse, koloniale, en Afrikaanse culturen en invloeden net als de rest van Latijns-Amerika. Die diversiteit vindt zijn weerslag in de sieraden van Nahar.
Terugkijkend denk ik dat Valeria haar tijd vooruit was toen ze in 2008-2009 het thema culturele diversiteit op de kaart zette. Tegenwoordig kunnen we niet meer om dit onderwerp heen maar dat was 12 jaar geleden zeker nog niet het geval. Valeria was ervan overtuigd dat bewustzijn tot verrijking zou leiden: “The flows and reference points that shape the aesthetic and communicative power of jewellery exceed the boundaries of an individual and national identity. In an era of globalization, cultural reciprocity is fundamental. Learning about others does not only help us to understand, appreciate and enrich from what we considered as foreign, but also to learn about ourselves.” (25 augustus 2009)
De naam ‘Gray area’ is geïnspireerd door het fluïde karakter van de culturele en individuele identiteit die zwart noch wit is maar een vermenging van vele verschillende geschiedenissen, invloeden, contexten en kleuren – bij het mengen van alle kleuren ontstaat grijs. Tegelijkertijd is ook het hedendaagse sieraad een artistieke praktijk vol ambiguïteit. ‘Grijs gebied’ is daarom een perfecte benaming voor al deze gebieden zonder heldere definities. Gray area Gris, was de naam van een 5-daags symposium dat Valeria Vallarta vanuit Nederland organiseerde in Mexico City, in samenwerking met Otro Diseño Foundation en mensen ter plekke. 59 sprekers reisden vanuit de hele wereld naar Mexico voor deze unieke gelegenheid waar workshops, lezingen, ronde tafel discussies, kunstenaars presentaties en veertien tentoonstellingen op verschillende plekken in de stad onderdeel van uitmaakten. Ook ik nam als spreker deel aan de conferentie en stortte me in het culturele leven van Mexico City – een fascinerende stad, met een prachtige kathedraal, buurten, musea en dansen op straat, en de meest bijzondere tentoonstellingsplekken. De sfeer tijdens het symposium was hongerig en enthousiast. Voor Latijns-Amerika was dit een uniek evenement en dat was evident wanneer je met toehoorders en deelnemers sprak. Verschillende tentoonstellingen, zoals Walking the Gray Area bij de prachtig ingerichte Galeria Emilia Cohen, toonden Latijns-Amerikaanse en Europese sieraden in samenhang. In elke vitrine die vanaf het plafond hingen en leken te zweven, was het werk te vinden van twee kunstenaars, die via het blog in 2009 aan elkaar gekoppeld waren. Dat leverde verrassende confrontaties op, bijvoorbeeld tussen Christoph Zellweger en Jorge Manila, en Mirla Fernandes en Kajsa Lindberg. Alle 14 tentoonstellingen, zoals de sieraden van Felieke van der Leest tussen de taartjes en snoepjes in de Dulceria de Celaya, een klassieke banketbakkerij in het centrum, waren prachtig ingericht. Wat velen zich niet gerealiseerd zullen hebben is dat ze alles zelf deed, zoals haar man Hes vertelt: “Die inrichting met de zwevende vitrines bij Galeria Emilia Cohen was van de hand van Valeria – ze was niet voor niets museoloog en architect. Ze heeft letterlijk elke van die 14 tentoonstellingen geproduceerd. Terwijl ze praktisch in haar eentje het symposium organiseerde.”
Vanwege een gevaarlijke en giftige grijze aswolk, als gevolg van een serie vulkaanuitbarstingen in IJsland, strandde een deel van de symposiumdeelnemers in Mexico City. Omdat wereldwijd alle vliegvelden gesloten werden kon niemand naar huis terugkeren. Maar tijdens het 10-daagse gedwongen verblijf in Mexico werden nieuwe vriendschappen en samenwerkingen gesloten, die resulteerden in de tentoonstelling Under that Cloud (2011). Naar een idee van curator Jo Bloxham maakten 18 kunstenaars, zoals Lucy Sarneel, Benjamin Lignel, Nanna Melland, Agnieszka Knap, Jiro Kamata, Manon van Kouswijk en Caroline Broadhead, die ze ter plekke benaderde, nieuw werk dat reflecteerde op deze angstige ervaring om gevangen te zitten ver weg van huis en haard zonder te weten wanneer men terug zou kunnen. Ook deze tentoonstelling reisde langs verschillende plekken en continenten. Het was een zij-effect van het Gray Area symposium – een mooi voorbeeld van serendipiteit – en met een tekst van Valeria Vallarta in de catalogus was de cirkel weer rond.
Kort hierna organiseerde Valeria de reizende tentoonstelling Think Twice: New Latin American Jewelry (2010-2014), die in oktober 2010 startte in het MAD Museum of Art and Design in New York (onder de aangepaste naam Think Again). Daarna reisde de tentoonstelling door naar: Bellevue Arts Museum in Bellevue, Washington (2011), Seattle (2011), Estonian Museum of Applied Arts and Design in Tallinn (2013), Centro de las Artes de Monterrey, Nuevo Leon, Mexico (2013), Museo Arocena in Torreón, Mexico (2014), en eindigde de lange reis in het Franz Mayer Museum in Mexico City (2014).
De tentoonstelling omvatte 125 stukken van ongeveer 85 makers, waaronder een kleine collectie sieraden uit de jaren 40 en 50 van de 20ste eeuw, zoals van Art Smith. Het doel was om een overtuigend overzicht te bieden van hedendaagse Latijns-Amerikaanse sieraden van de laatste 10 jaar. De tentoonstelling bestond uit drie onderdelen History, Memory and Tradition, A Flair for Invention en Latin America as a Source of Inspiration.
Deze tentoonstelling, die zo lang reisde en op zoveel verschillende plekken te zien was, heeft waarschijnlijk tienduizenden bezoekers getrokken. Een unieke prestatie voor een hedendaagse sieradententoonstelling en van onschatbare waarde voor de Latijns-Amerikaanse sieradenwereld.
Ook werden workshops georganiseerd in Mexico City en elders in Latijns-Amerika, zoals The Political Body, Critical Thinking in Contemporary Jewelry, door Shari Pierce (2011), en A Piece of Reality, Contemporary Jewellery as a Memory door Jiro Kamata (2013) die plaatsvond in Mexico City, Guadalajara, Santiago de Chile, en San José de Costa Rica. Daarna volgde de reizende workshop FaceBack door Jorge Manilla en Tanel Veenre (2013). Naast dit alles waren tentoonstellingen, lezingen, en discussies georganiseerd. Overal werden nieuwe contacten tot stand gebracht en vonden dialogen plaats tussen kunstenaars uit Europa en de verschillende landen van het immense Latijns-Amerikaanse continent. De Stichting Otro Diseño werkte hiervoor samen met lokale organisaties zoals NovaJoia (Brazil) and Walka Studio (Chile).
Op het blog is nog steeds heel veel informatie te vinden over alles wat in de periode tussen 2009 en 2014 gebeurde, met bijdragen van Valeria Vallarta, José Manuel Springer, Andrea Wagner, Mirla Fernandes, en anderen. Het is interessante lectuur voor iedereen die iets meer wil weten over Latijns Amerikaanse sieraden en kunst.
De betekenis van Valeria als organisator, curator, inspirator en schrijver is groot maar haar leven duurde veel te kort. In Latijns-Amerika worden haar inspirerende projecten herinnerd als een ‘watershed’, die het leven van veel kunstenaars definitief veranderde en voor veel zelfvertrouwen zorgde. Haar talent voor netwerken, organiseren en het bij elkaar brengen van mensen heeft een enorme impact gehad op de Latijns-Amerikaanse sieraden gemeenschappen, die verspreid over dat enorme continent bestaan. Ze wist te inspireren en bracht energie waar ze kwam.
Nog eenmaal Valeria aan het woord: “…I am a foreigner in Holland, as much as I am a foreigner in my natal Mexico… So, where is really home? Where are my roots? For now I believe they are where people are…the amazing people I come to meet and soon love in my rambling around the world.” (blogpost Where is Home? 31 augustus 2009)
Valeria wordt door velen gemist.
Links
http://www.grayareasymposium.org/blog/category/home
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: https://hedendaagsesieraden.nl/2021/06/06/valeria-vallarta-siemelink-1971-2021-op-de-bres-voor-latijns-amerikaanse-sieraden/
