##In de Villa Bengel aan de Wilhelmstraße te Idar-Oberstein (Duitsland) vinden tentoonstellingen plaats met werk van sieraadontwerpers. Ook verzorgt de Jakob Bengel-Stiftung (opgericht in 2001) waarin de villa is ondergebracht residencies voor sieraadontwerpers. De villa is de directeurswoning die hoort bij het naastgelegen museale industriecomplex waar tot aan de negentiger jaren van de twintigste eeuw onder meer kettingen, sieraden en andere metaalwaren werden gefabriceerd.
Geschiedenis
De Firma Bengel werd in 1873 opgericht door Jakob Bengel. De fabriek was gespecialiseerd in chatelaînes en (horloge)kettingen. Veel machines zijn door de onderneming zelf gebouwd. Opdrachten kwamen vanuit de hele wereld. Er bestaat nog geen handvol landen dat niet bij Bengel heeft besteld.
Het oudste deel van de fabriek dateert uit 1873. De arbeiderswoningen aan de straatzijde werden in 1890 opgeleverd. In 1910 kwam de villa voor de directeur gereed en in 1932 werd de fabriek uitgebreid.
Na de Eerste Wereldoorlog werden zakhorloges verdrongen door polshorloges. Horlogekettingen raakten daardoor uit de mode. In de twintiger en dertiger jaren van de twintigste eeuw specialiseerde de onderneming zich in modesieraden in Art Déco stijl, die hoofdzakelijk naar Frankrijk werden geëxporteerd. Het in alle kleuren beschikbare semisynthetische kunststof galaliet werd daarbij veelvuldig toegepast. Sieraden van Bengel werden afgenomen door warenhuizen als La Samaritaine, Le Printemps, Woolworth en Grands Magasins du Louvre.
In de vijftiger jaren legde de Firma Bengel zich toe op producten van gekleurd (geanodiseerd) aluminium.
In de negentiger jaren van de twintigste eeuw zakte de handel steeds verder in en om het industriecomplex voor verval en verdwijning te behoeden is in 2001 de Jakob Bengel-Stiftung in het leven geroepen.
Naast de machines, de mallen en de gebouwen zijn van het familiebedrijf Bengel ook de monsterboeken, monsterborden en de administratie grotendeels bewaard gebleven. In de monsterboeken staan naast de tekeningen (meestal in inkt of krijt) onder meer details over maten, materialen, productiekosten en leveranciers. Een allesomvattend geheel als Industriedenkmal Jakob Bengel is dan ook uniek in de erfgoedwereld.
Vooralsnog blijft het raadselachtig welke ontwerpers tekenden voor de sieraden van Bengel. Er worden verschillende namen in verband gebracht met de geproduceerde sieraden, maar er is geen onomstotelijk bewijs, het gaat om vermoedens. Mogelijk waren Georg Dietrich, Hans Rupp, Friedrich Otto Schmidt, Julius Svensson en Jakob Weidemann betrokken. Ook bestaat gerede kans dat de ontwerpen in Parijs (Frankrijk) werden ingekocht.
In 2002 is een tentoonstelling gemaakt over de Art Déco sieraden van de Firma Bengel die behalve in Idar-Oberstein (Duitsland) ook te zien was in het Deutsches Goldschmiedehaus in Hanau (Duitsland) (2003), het Deutsches Klingenmuseum in Solingen (Duitsland) (2003/2004), het Deutsches Museum in München (Duitsland) (2004), het Českého Raje in Turnov (Tsjechië) (2006) en het Schmuckmuseum Pforzheim in Pforzheim (Duitsland) (2009). In datzelfde jaar werd eveneens de basis gelegd voor de aanvaarding van het complex als industrieel erfgoed. De piano nobile van de villa werd geschikt gemaakt voor tentoonstellingen en opende in 2003. Ook werd door Lothar Brügel, Wilhelm Lindemann en Theo Smeets een artist-in-residence programma in het leven geroepen.
Vanaf mei 2006 biedt de stichting in nauwe samenwerking met de Hochschule Trier onder leiding van Ute Eitzenhöfer en Theo Smeets residencies van maximaal drie maanden aan aan internationale sieraadontwerpers. De kunstenaars krijgen verblijf aangeboden in een appartement in het blok bij de fabriek behorende arbeidswoningen. Daarnaast kunnen zij gebruik maken van de historische machines en kennis daaromtrent in de Bengel fabriek. Elke sieraadontwerper schenkt de Villa Bengel tijdens of na het verblijf tenminste één sieraad en geeft lezingen of workshops op de Fachhochschule.
Op 12 en 13 mei 2018 is het industriecomplex na een verbouwing van 10 jaar feestelijk heropend. Tijdens deze twee dagen werden er rondleidingen verzorgd alsook voordrachten door Salvatore Barbaro, Kornelius Götz, Willi Lindemann, Friedrich Marx, Manfred Rauscher, Josef Rittgen, Christianne Weber-Stöber, Maria Wenzel, Peter Wenzel en Julia Wild.
De dochter van Margarete & Heribert Händel schonk de collectie sieraden van haar ouders uit de periode 1912-1933 uit de fabriek van Jakob Bengel aan het Industriedenkmal.
Verzamelde sieraadontwerpers (selectie)
Volker Atrops
Alfred Bauer
Jakob Bengel
Helen Britton
Monika Brugger
Gemma Draper
Anette Ehinger
Beate Eismann
Kathleen Fink
Jantje Fleischhut
Ulo Florack
Tamara Grüner
Gésine Hackenberg
Castello Hansen
Leonor Hipólito
Piret Hirv
Jiro Kamata
Anni Kagovere
Lauren Kalman
Ulrike Kämpfert
Beppe Kessler
Beate Klockmann
Teresa Lane
Bety Majernikova
Wilhelm Mattar
Judy McCaig
Christine Matthias
Catharina Moch
Rosemarijn van der Molen
Julie Mollenhauer
Jaanika Pajuste
Katja Prins
Uli Rapp
Denise J. Reytan
Ulrich Reithofer
Suzana Rezende
Deborah Rudolph
Estela Saez Vilanova
Danni Schwaag
Karin Seufert
Vera Siemund
Claudia Silveira Oliveira
Peter Skubic
Arnaud Sprimont
Claudia Stebler
Monika Strasser
Silke Trekel
Kertu Tuberg
Julia Turner
Tarja Tuupanen
Flóra Vági
Octave Vandeweghe
Peter Vermandere
Luzia Vogt
Andrea Wagner
Silvia Weidenbach
Francis Willemstijn
Tentoonstellingen (selectie)
2002 – Art Déco Schmuck Jakob Bengel
2004 – Der Stein trugt (Ruudt Peters)
2007 – 2nd Skin (23 juli 2007 t/m 31 augustus 2007) (Carla Castiajo, Leonor Hipólito, Kadri Mälk, Eija Mustonen, Ramón Puig Cuyàs, Pedro Sequeira, Theo Smeets, Manuel Vilhena)
2007 – Anton Cepka, 50 Schmuckarbeiten (4 april 2007 t/m 20 mei 2007)
2007 – Artists in Residence 06/07 (22 mei 2007 t/m 6 juli 2007) (Monika Brugger, Annette Ehinger, Beate Eismann, Kathleen Fink, Jantje Fleischhut, Beate Klockmann, Julie Mollenhauer, Bety Majernikova, Karin Seufert, Vera Siemund, Monika Strasser, Silke Trekel, Luzia Vogt)
2007 – Bernhard Schobinger, Werke (22 mei 2007 t/m 6 juli 2007)
2007 – Choice, Zeitgenössischer Schmuck aus Deutschland (21 januari 2007 t/m 1 april 2007)
2007 – Manfred Nisslmüller, SCHMUeCKen (13 november 2007 t/m 9 december 2007)
2007 – Marianne Schliwinski, Schmuck und Photoarbeiten (18 december 2007 t/m 20 januari 2008)
2007 – Philip Sajet – Juwelen (2 oktober 2007 t/m 4 november 2007)
2007 – Sophie Hanagarth
2007 – Twilight, The international jewellery master class concept (22 mei 2007 t/m 6 juli 2007)
2008 – Family Portrait (Karen Pontoppidan) (ook te zien in Galerie Spektrum, München (Duitsland))
2008 – Landscapes (17 december 2008 t/m 25 januari 2009) (Helena Lehtinen, Eija Mustonen)
2008 – Tarja Tuupanen/Bettina Speckner (1 oktober 2008 t/m 31 oktober 2008)
2009 – Doris Betz, Balanceakt (30 juni 2009 t/m 31 juli 2009)
2009 – Don Friedlich, Site adaptive – Glass Jewelry (13 oktober 2009 t/m 15 november 2009)
2009 – Heroes (17 mei 2009 t/m 26 juni 2009)
2009 – Horror Vacui (7 april 2009 t/m 10 mei 2009)
2009 – Mari Ishikawa, Moonlight Shadow (29 januari 2009 t/m 29 maart 2009)
2009 – nsaio 4 (1 december 2009 t/m 21 januari 2010)
2009 – Paul Derrez – Cool Creator (19 mei 2009 t/m 26 juni 2009)
2009 – The choice of…/Die Auswahl von… (1 oktober 2009 t/m 10 oktober 2009)
2010 – 24FH, Absolventinnen und Absolventen des FH-Studiengangs Edelstein- und Schmuckdesign Idar-Oberstein (30 september 2010 t/m)
2010 – Also known as Jewellery, Aktueller Autorenschmuck aus Frankreich (23 juni 2010 t/m 15 augustus 2010) (Claire Baloge, Babette Boucher, Brune Boyer-Pellerej, Frédéric Braham, Monika Brugger, Carole Deltenre, Catherine le Gal, Joanne Grimonprez, Sophie Hanagarth, Ulrike Kampfert, Emmanuel Lacoste, Florence Lehmann, Christophe Marguier, Amandine Meunier, Jana Natier, Nathalie Perret, Maud Traon)
2010 – Iris Eichenberg (18 mei 2010 t/m 26 juni 2010)
2010 – Karfunkelschein, Prade – Gablonzer Modeschmuck 1922 – 1995
2010 – Leonor Hipolito & Claudia Oliveira, Artists in Residence der Jakob Bengel-Stiftung (7 april 2010 t/m 9 mei 2010)
2010 – New traditional Jewellery (14 december 2010 t/m 15 januari 2011) (Nicolas Cheng, Beate Eismann, Isabell Schaupp)
2010 – Stroh zu Gold, Studienarbeiten aus der Staatlichen Zeichenakademie Hanau (1 september 2010 t/m 28 september 2010)
2010 – Ulo Florack (9 november 2010 t/m)
2011 – Auf nach Italien (27 januari 2011 t/m 27 februari 2011) (Volker Atrops, Iris Bodemer, Daniela Boieri, Heike Gruber, Beate Klockmann, Federica Pallaver, Mandy Rasch, Philip Sajet, Dana Seachuga, Fabrizio Tridenti)
2011 – Beppe Kessler, La condition humaine (5 april 2011 t/m 10 mei 2011)
2011 – Dorothea Prühl, aus der Marzee Collection (18 mei 2011 t/m 21 juni 2011)
2011 – Guten Tag – Bijou Gigi (11 oktober 2011 t/m 23 november 2011) (Volker Atrops)
2011 – Modeschmuck der Gründerzeit (1865-1910), Geschliffene Preziosen aus Idar (5 augustus 2011 t/m 4 oktober 2011)
2011 – Saskia Detering – Schmuck und Gefäße (29 november 2011 t/m 12 januari 2012)
2011 – Uta Feiler – Lebenslinien (28 juni 2011 t/m 28 juli 2011)
2012 – Barcelona, Barcelona (18 januari 2012 t/m 13 maart 2012) (Patrícia Domingues, Alejandra Solar)
2012 – Daniel Kruger
2012 – Historischer Männerschmuck von der Nahe (4 juli 2012 t/m 4 oktober 2012)
2012 – Neuerwerbungen aus der Art-Déco-Epoche der Firma Jakob Bengel
2012 – Peter Bauhuis – Simultanea
2012 – Prince Charming & the Palace of Happiness (17 oktober 2012 t/m 10 januari 2013) (Teresa Lane, Maarja Niinemägi, Tabea Reulecke)
2012 – The Spirit of Stone (3 april 2012 t/m 3 mei 2012) (Ute Eitzenhöfer)
2012 – Transit – Zeitgenössischer Schmuck aus Israel (15 augustus 2012 t/m 9 oktober 2012)
2013 – Alexandra Bahlmann (16 januari 2013 t/m 8 maart 2013)
2013 – Judy McCaig – Wilderness of The Unknown (3 april 2013 t/m 12 mei 2013)
2013 – Modeschmuck des Wirtschaftswunders (3 juli 2013 t/m 8 oktober 2013)
2013 – Öhuloss – Luftschloss (28 november 2013 t/m 9 maart 2014) (Piret Hirv, Kristiina Laurits, Kadri Mälk, Eve Margus-Villems, Villu Plink, Tanel Veenre)
2013 – Robert Smit – Golden Years (22 mei 2013 t/m 23 juni 2013)
2013 – Tasso Mattar – Geben und Nehmen (3 juli 2013 t/m 8 oktober 2013)
2013 – Ulrich Reithofer (16 oktober 2013 t/m 21 november 2013)
2014 – 40 Artists in Residence (8 april 2014 t/m 10 mei 2014) (Francis Willemstijn)
2014 – Afterschool ()24 juni 2014 t/m 7 oktober 2014 (Clarisse Bruynbroeck, Liesbet Bussche, Pia Clauwaert, Hilde De Decker, Hilde van der Heyden, Shana Teugels)
2014 – Britton @ Bengel (9 december 2014 t/m 31 maart 2015)
2014 – Die Sammlung Harald Wild
2014 – Giampaolo Babetto (18 oktober 2014 t/m 2 december 2014)
2015 – Belgisch bei Bengel (Silke Fleischer, Carine Van Landeghem, Arnaud Sprimont, Peter Vermandere)
2015 – bengel@home (23 november 2015 t/m 28 februari 2016)
2015 – Galanteriewaren aus Idar-Oberstein (25 mei 2015 t/m 7 oktober 2015) (Gebrüder Schmidt, Gebrüder Stern)
2015 – Jiro Kamata – Around and Around (15 oktober 2015 t/m 19 november 2015)
2015 – Magnification Reframed & Adansonia Digitata (20 april 2015 t/m 19 mei 2015) (Silke Fleischer, Carine Van Landeghem, Arnaud Sprimont, Peter Vermandere)
2015 – SleepLess (23 juni 2015 t/m 3 augustus 2015) (Sharareh Aghaei, Ignasi Cavaller, Patrícia Domingues, Petr Dvorak, Christina Erlacher, Nicolás Estrada, Elvira Golombosi, Carmen Hauser, Levan Jishkariani, Katja Köditz, Typhaine Le Monnier, Stephanie Morawetz, Nelly van Oost, Dana Seachuga, Alejandra Solar, Eduardo Tarin, Tala Yuan)
2016 – Alfred an Milli – Schmuck von Alfred Bauer (6 maart 2016 t/m 17 april 2016)
2016 – eins . zwei . 3D (29 juni 2016 t/m 6 oktober 2016) (Beate Eismann, Svenja John)
2016 – Felix Lindner (26 april 2016 t/m 19 juni 2016)
2016 – Look What I Did – New Rings by DOT (7 december 2016 t/m 7 maart 2017) (Dot Melanin)
2016 – Vom Stahlgraveur zum Schmuckgestalter (Ludwig Bauer, Hans Marx)
2017 – Flóra Vági & Castello Hansen (4 april 2017 t/m 18 juni 2017)
2017 – Halle/Saale (Sophie Baumgärtner, Jutta Kallfelz, Rudolf Kocéa, Christine Matthias)
2017 – Schmuckbegehren – eine internationale Privatsammlung (23 juni 2017 t/m 1 oktober 2017) (David Bielander, Paul Derrez, Sam-Tho Duong, Dana Hakim, Sophie Hanagarth, Otto Künzli, Dongchun Lee, Noon Passama, Constanze Schreiber, Terhi Tolvanen, Lisa Walker)
2017 – Silvia Weidenbach (15 oktober 2017 t/m 24 november 2017)
2018 – 200 Jahre Gebrüder Schmidt (22 juni 2018 t/m 14 oktober 2018)
2018 – Anna Ameling, Tatjana Giorgadse und Taehee In (14 december 2018 t/m 28 februari 2019)
2018 – Bengel im Fokus
2018 – Halle/Saale (16 oktober 2018 t/m 7 december 2018) (Sophie Baumgärtner, Jutta Kallfelz, Rudolf Kocéa, Christine Matthias)
2018 – nsaio 6 (12 mei 2018 t/m 17 juni 2018) (Julia Obermaier)
2018 – Obersteiner Schmuck- und Metallwarenindustrie im 19. & 20. Jahrhundert
2018 – Unikate | Schmuck Pforzheimer Gestalter (29 maart 2018 t/m 6 mei 2018)
2019 – 50 Lieblinge (Peter Chang, Svenja John, Jiro Kamata) (12 december 2019 t/m 22 maart 2020)
2019 – ARENA (11 oktober 2019 t/m 1 december 2019)
2019 – Historische Schätze der Region: Chr. Melsheimer Nachf. (15 maart 2019 t/m 21 april 2019)
2019 – NOD (Not Only Decoration): Wearing Change (5 juli 2019 t/m 6 oktober 2019) (Laura Jack, Eva van Kempen, Stephie Morawetz)
2019 – Tabea Reulecke (26 april 2019 t/m 23 juni 2019)
2021 – David Bielander – Jewellery (16 oktober 2021 t/m 25 november 2021)
2021 – Eva-Maria Kollischan, Reibungswärme (2 december 2021 t/m 10 april 2022)
2021 – Proudly African: Jewellery Affairs (10 juni 2021 t/m 6 augustus 2021)
2021 – Steinbilder – Dieter Lorenz und Bernd Munsteiner (12 augustus 2021 t/m 10 oktober 2021)
2022 – ArtWear, (23 juni 2022 t/m 9 oktober 2022)
2022 – Aus der Sammlung des Museums Turnov (21 april 2022 t/m 16 juni 2022)
2022 – Chronos – Alte Säcke in Aktion (14 oktober 2022 t/m 27 november 2022)
2022 – Inflation (10 november 2022 t/m 15 december 2022)
2023 – 150 Jahre Jakob Bengel (t/m 15 oktober 2023)
2023 – Detlef Thomas (21 april 2023 t/m 21 juni 2023)
2023 – NSAIO 7, Neuer Schmuck aus Idar-Oberstein (26 januari 2023 t/m 16 april 2023)
Artists in residence (selectie)
2006 – Monika Brugger, Annette Ehinger, Kathleen Fink, Jantje Fleischhut, Beate Klockmann, Bety Majernikova, Vera Siemund, Monika Strasser, Luzia Vogt
2007 – Beate Eismann, Anni Kagovere, Teresa Lane, Rosemarijn van der Molen, Julie Mollenhauer, Katja Prins, Suzanna Rezende, Karin Seufert, Peter Skubic, Silke Trekel, Kertu Tuberg
2008 – Leonor Hipólito, Piret Hirv, Claudia Silveira Oliveira, Julia Turner
2009 – Ulo Florack, Estela Saez Vilanova, Uli Rapp, Andrea Wagner,
2010 – Gésine Hackenberg, Jaanika Pajuste, Tarja Tuupanen, Francis Willemstijn
2011 – Gemma Draper, Denise J. Reytan, Silvia Weidenbach
2012 – Ulrike Kämpfert, Beppe Kessler, Ulrich Reithofer
2013 – Volker Atrops, Tamara Grüner, Judy McCaig
2014 – Helen Britton, Tamara Grüner, Wilhelm Mattar, Danni Schwaag, Claudia Stebler
2015 – Jiro Kamata, Katharina Moch, Octave Vandeweghe, Peter Vermandere
2016 – Lauren Kalman, Deborah Rudolph, Arnaud Sprimont
2017 – Castello Hansen, Christine Matthias, Flóra Vági
2018 – Kätrin Beljaev, Rebecca Hannon, Julia Walter
2019 – Sondra Sherman
2020 – Simon Cottrell
2023 – Jivan Astfalck
Medewerkers (selectie)
Karl Dieter Braun
Ernst Hartenberger jr.
Ernst Hartenberger sr.
Bibliografie (selectie)
Chadour-Sampson B. en Newell-Smith, S. (2021) Tadema Gallery London, Jewellery from the 1860s to 1960s. Stuttgart: arnoldsche Art Publishers. ISBN 9783897905986
Doornbusch, E. (8 september 2023) Boekbespreking: Jakob Bengel Oberstein. hedendaagsesieraden.nl.
Eitzenhöfer, U., Holme, A., Kollichan, E-M. en Smeets, T. (2015) 2006-2015 Artist in residence collection, Jakob Bengel-Stiftung Idar-Oberstein. Idar-Oberstein: Jakob Bengel-Stiftung. ISBN 9783981525632
Fischer, D. (2017) unikate, schmuck pforzheimer gestalter. Pforzheim: Schütt. OCLC 989980782
Lindemann, W. en Weber-Stöber, C. (2023) Jakob Bengel Oberstein Von der Kunstindustrie zum Schmuckdesign / From Art Industry to Industrial Jewellery Design. Stuttgart: arnoldsche. ISBN 9783897906952
Pontoppidan, K. en Schliwinski, M. (2008) Karen Pontoppidan, Family Portrait. München: Galerie Spektrum. ISBN 3-924494-42-8
Donaties
Deze website heeft geen commercieel doel en is op persoonlijk initiatief, onafhankelijk en geheel op vrijwillige basis met minimale middelen tot stand gekomen. Wilt u dat steunen met een gift? Dat kan! U kunt uw bijdrage overmaken naar: NL27 TRIO 0781 5140 02 ten name van E. Doornbusch te Amsterdam onder vermelding van hedendaagse sieraden, ook kunt u doneren via paypal.me/hedendaagsesieraden. Giften zullen worden aangewend voor onderhoud en verbetering van de website.
Duurzaam verwijzen naar deze pagina? Gebruik dan deze link: http://hedendaagsesieraden.nl/2017/09/01/villa-bengel/
